FFYNHONNAU ARDUDWY

Codwyd y wybodaeth ganlynol o Gyfrol David Davies, (Dewi Eden) Harlech ARDUDWY A’I GWRON a gyhoeddwyd yn 1914 ac a argraffwyd  dros y  cyhoedddwr gan J. D.Davies and Co., Swyddfa’r “Rhedegydd”, Blaenau Ffestiniog. Dyma a ddywedir am ffynhonnau Ardudwy ar dudalennau 21a22. (Cadwyd y sillafu gwreiddiol)

Gall aml i ardal yng Nhymru ymffrostio yn eu ffynhonnau hynafol, y rhai gynt a ystyrid yn gysegredig. Yn yr oes hygoelus, tybid fod y ffynhonnau hyn wedi eu gwaddoli gan y seintiau â rhin ysbrydol. Ceir nifer o’r ffynhonnau hyn yn cael eu hystyried felly heddyw gan lu o bobl. Tebygol  fod yr uwchafiaeth hon a briodolir i’r ffynhonnau yn gwreiddio yn yr amseroedd cyn y cyfnod Cristionogol, oblegid, fel y gwyddys, yr oedd afonydd a ffynhonnau yn cael lle dwfn yn y gyfyundrefn dderwyddol, mewn canlyniad, yn ddiamheuol, i’r traddodiadau adgofiannol yng nghylch y Diluw – yr amgylchiad mawr hwnnw, a ddinistriodd, ac a gadwodd yn fyw. Yr oedd y parch i’r ffynhonnau yn cael ei gario mor bell, fel yn Llydaw a Ffrainge, y dirywiodd y parch i eulunaddoliaeth ronc, oblegid yr oedd parchedigaeth ddwyfol yno yn weithredol, yn cael ei dalu i Onvana neu Divona, fel y dduwies oedd yn llywyddu dros y dyfroedd,&c. (Ceir ysgrif ddiddorol ar y pwnge hwn gan Ap Ithel yn yr “Archaeologia Cambrensis” (1846), p.50).

Nodwn rai ffynhonnau o hynodrwydd geir yn Ardudwy.

FFYNNON BADRIG (SH59982455)

 Ceir hon ar dir Caerffynnon , yn Nyffryn Ardudwy. Cafodd ei henw oddiwrth Sant Badrig, yr hwn a annogodd Osborn Wyddel, a drigai ar y pryd yn y Byrllysg, neu yn fwy priodol Osber-lys. Yr hwn wedi hyny a briododd aeres Gorsygedol, - i ymolchi yn ei dyfroedd ac iddo wedi hynny gael gwared oddiwrth anhwyldeb pwysig oedd yn ei flino.

FFYNNONAU Y TYDDYN MAWR A GHORS DDOLGAU

Ceir y rhai hyn yn Nyffryn Aedudwy. Dywed traddodiad mai Gwyddno Garanhir, Tywysog Cantref y Gwaelod, a gafodd allan gyntaf erioed fod rhinweddau yn perthyn i ddyfroedd y ffynhonnau hyn. Dywedir mai un o Phylipiaid Awenyddol Mochras a ddywedodd am ddyfroedd Ffynnon Cors Ddolgau:

                        “Diliau geir wrth Gors Dolgau

                         Na wyddys eu rhinweddau.”

FFYNNON ENDDWYN (SH61372552)

Tardda Ffynnon Enddwyn ar fridd Talwrn Fawr, oddeutu dwy filltir o Llanenddwyn, yn Ardudwy. Dywed traddodiad i’r Santes Enddwyn, yr hon a sefydlodd Eglwys Llanenddwyn, gael ei blino gan ryw afiechyd poenus, ac  iddi un prynhawngwaith tesog o haf hir felyn, a hi yn ymdaith i Drawsfynydd trwy Gwm Nantcol, droi at ffynnon fechan yng ngwaelod y Cwm, ac yfed ohonni ac ymolchi er dadluddedu, ac iddi yn y fan ddyfod yn holliach; a gelwid y ffynnon ohynny allan yn “Ffynnon Enddwyn.”  

 FFYNNON ENDDWYN  

 FFYNNON ERWDDWFR (SH612338)

 Mae hon ar dir Erwddwfr, Trawsfynydd. Priodolir i’r ffynnon hon gan y trigolion hynafiaeth a rhin. Pwy, a pha bryd y cafwyd allan ei rhin sydd anhysbys. Yr oedd wedi ei hadeiladu ar raddeg fechan er yn foreol. Adgyweiriwyd a helaethwyd hi gan y diweddar Barchedig  Edward Davies (A.) Derfel Gadarn, yr hwn a fu yn trigiannu am gyfnod  maith yn Erwddwfr, ac yn gweinidogaethu i’r Annibynwyr yn yr ardal. Dywedir fod dyfroedd y ffynnon hon yn meddu rhin i wella afiechydon amrywiol a phriodolid iddi rin cyfriniol.

 cffcffcffcffcffcffcffcffcffcffcffcffc

FFYNHONNAU’R YNYS, GER TALSARNAU

(Diolch i Dafydd Jones,Bryn Offeren, Blaenau Ffestiniog am gael golwg ar y ddogfen sy’n cynnwys y wybodaeth yma a gasglwyd  beth amser yn ôl o atgofion pobl leol. Mae’n dangos pa mor ddibynnol oedd pawb ar ffynhonnau ers talwm)

Cyn 1935 roedd y dŵr yn Edrin yn dod o ffynnon ac roedd pwmp yno ar safle’r ffynnon. Os oeddech am gael bath roedd rhaid pwmpio’r dŵr trideg pump o weithiau. Roedd y ffynnon rhwng Clogwyn Melyn a Cefn  Gwyn a’r dŵr  yn cael ei bwmpio i danc mawr yn y to.

 Roedd y dŵr i Wrach Ynys yn cael ei gario mewn peipiau o darddiad yn Tŷ Cerrig ac yn cael ei bwmpio i fewn i do’r tŷ. Ger Tŷ Cerrig roedd tank wrth y ffordd  a dyna pam fod y cae yn cael ei alw yn Cae’r Ffynnon. Mae’r ffynnon ei hun ymhellach i mewn i’r cae. Mewn tywydd sych byddai’r merched yn cario dŵr o ffynnon Tŷ’r Ogof. Roedd yna ffens o’i chwmpas a giat i fynd i mewn ati.  Arferid cario’r dŵr mewn bwcedi ar iau oedd yn cael ei osod ar draws ysgwyddau person- un bwched bob ochr.

Roedd fynnon ar ochr y ffordd wedi mynd heibio Rhyd Goch ond roedd y perchennog  wedi gosod clo arni. Mae ffynnon Ael y Bryn wedi diflannu o dan y tyfiant erbyn hyn.  Cafodd ei chau pan ledwyd y ffordd . Pan oedd  y peipiau i gyd wedi rhewi yn 1963 a dim dŵr ar gael, agorwyd y ffynnon unwaith eto. Roedd carreg fawr dros y ffynnon ac yng nghyfnod ei defnyddioldeb, unwaith yr wythnos cai’r ffynnon ei gwagio a’i glanhau a llifai dŵr  glân i mewn iddi. Ffynnon gref arall oedd ffynnon Bron Ynys. Cafodd hithau ei defnyddio yn 1963 i  gael dŵr yfed. Ffynnon rhyfeddol yw Ffynnon Traeth, rhyw dri chan llath o’r Clogwyn Melyn islaw Edrin. Mae llanw’r môr yn llifo drosti ond pan ddaw’r trai mae’r dŵr yn gwbl glir unwaith eto heb unrhyw flas halen arno. Byddai pobl yn mynd at y ffynnon i gael picnic ers talwm, yn yfed y dŵr ac yn llanw tegell ohoni i’w ferwi a chael te. Byddai blas arbennig ar ddŵr y ffynnon ac ar y te hefyd!

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 40 Haf 2016

cffcffcffcffcffcffcffcfcffcffcffcffcf