LLANGYBI

SIR FYNWY

FFYNNON GYBI 

(ST374967) 

gan Eirlys Gruffydd

Flynyddoedd yn ôl, y tro diwethaf y bu’r Eisteddfod Genedlaethol yng Nghasnewydd, aethom fel teulu i ymweld â nifer o ffynhonnau’r fro. Eleni gobeithiwn fedru gwneud rhywbeth tebyg gan ei bod yn hen bryd bellach i’r drydedd gyfrol yn y gyfres Ffynhonnau Cymru – Ffynhonnau’r De ymddangos. Dyma hanes rhai o ffynhonnau’r fro a’r traddodiadau sy’n perthyn iddynt.  

Mae yna dri lle o’r enw Llangybi yng Nghymru: yng Ngwynedd (SH4241), yng Ngheredigion (SN6053) ac yng Ngwent (ST3796) ac mae ffynnon wedi ei chysegru i’r sant yn y tri lle. Mae hanesion am Cybi Sant a ffynhonnau sy’n gysygredig iddo ym Môn hefyd. Gellir dod o hyd i Langybi (Gwent) wrth ddilyn y ffordd B4596 am dair milltir i’r de o Frunbuga. Mae’r ffynnon yno gerllaw’r eglwys ac mae pwmp o’i blaen. Gall fod yn anodd i’w darganfod gan fod tyfiant drosti ac mae’n edrych fel rhan o’r clawdd wrthi i chi gerdded i lawr y ffordd gyda mur deheuol y fynwent. O edrych arni’n fanwl gwelir bod gwaith cerrig cywrain iddi a’i bod ar ffurf bwa. Hyd y gwyddom nid oes hanes na thraddodiadau am y ffynnon hon wedi goroesi ond mae’n debygol iawn mai ohoni hi y ceid dŵr i fedyddio yn yr eglwys a’i bod hefyd wedi diwallu angen y pentrefwyr am ddŵr ar un adeg gan fod pwmp wedi ei osod yn ei hymyl.

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 16 Haf 2004

cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffc