EICH   LLYTHYRAU  

ANNWYL OLYGYDD... ANNWYL OLYGYDD

Annwyl Olygydd,

Tybed a fyddai’n bosib i chwi drefnu taith neu weithgaredd i Gymdeithas Edward Llwyd? Ffynhonnau fyddai y prif bwnc wrth gwrs, ond beth am y planhigion sy’n tyfu o gwmpas neu yn y ffynhonnau a’r gwybed, y llyffaint, y cerrig ag ati sydd o’u cwmpas? Rydym yn astudio y rhain i gyd. Oes gennych syniadau am le addas? Does dim rhaid iddi fod yn daith hir o gwbl.

Eluned Mai Porter, Aberystwyth.  

(Os gwyddoch am nifer o ffynhonnau gweddol o agos at ei gilydd a’r bywyd gwyllt o’u cwmpas o ddiddordeb i naturiaethwyr, rhowch wybod i’r Golygydd am eu lleoliad er mwyn i ni fedru trefnu taith.)  

FFYNNON  PLAS  GOGERDDAN

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Annwyl Olygydd,

Tra’n mynd efo Elen, y ferch , a’i chi am dro drwy goedwig yn ymyl Plas Gogerddan ger Aberystwyth, daethom ar draws ffynnon a oedd wedi ei llenwi  efo dail, brigau a phridd. Felly dyma fynd ati i’w glanhau a gweld bod cerrig wedi eu gosod i ddal tarddiad o ddŵr. Nid yw yn ddofn ac rwyf yn rhyw hanner credu mai ei phwrpas oedd di-sychedu yr helgwn wrth fynd allan i’w hymarfer. Roedd Gogerddan yn enwog iawn am eu cŵn llwynog a’r cŵn a ddefnyddient i fynd ar ôl ysgyfarnogod. Mi fyddai y cŵn ysgyfarnogod allan o waith pe baent ar gael heddiw gan fod rheini wedi mynd yn bethau prin iawn. Cyfeirnod y ffynnon yw NS 243527.

Erwyd Howells, Capel Madog, Aberystwyth

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Annwyl Olygydd,

Teimlaf y dylai’r wlad wneud gwell defnydd o ffynonellau o ddŵr naturiol sydd ar hyd a lled Cymru. Buaswn yn hoffi petai rhywun ag awdurdod ganddo yn cydio yn y syniad yma. Y mae’n sicr fod’na ffynhonnau ar ochr hen ffordd Rhufeinig ac hefyd ger hen dai – yn dyddynod, ffermydd a thai gweithwyr. Yr ydym yn or-ddibynnol ar y Bwrdd Dŵr. Y mae’r biliau yn fawr, ond credaf, o ailddefnyddio’r dŵr naturiol sydd o fewn cyrraedd i gartrefi rhai ohonom a’r hen bwmp dŵr a arferai fod yng nghanol yr hen bentrefi, gellid lleihau’r biliau hyn. Gellid defnyddio dŵr o grombil y ddaear a hefyd, mi dybiwn, gyfrannu rhag llifddyfroedd mewn rhai ardaloedd. Wrth gwrs y mae yna ffynhonnau a werthfawrogwyd fel mannau i wella afiechydon. Y mae hanes ffynhonnau Trefriw yn ddiddiorol dros ben ond mi ddyliwn fod eisiau gwario ar y lle i’w wneud yn fwy atyniadol a hefyd i werthfawrogi lles y dŵr at iechyd

Yn ardal fy mhlentyndod- rhwng Llangoed, Glan’rafon a Llanddona, Ynys Môn- y mae yna nifer o ffynhonnau. Buasai’n ddifyr inni chwilio amdanynt, eu rhestru fel ag y maent heddiw a profi eu dyfroedd i weld pa mor bur ydynt. Yn ystod y chwedegau bu i Mr Alwyn Williams, Llansannan, a oedd yn gweithio i Urdd Gobaith Cymru yr adeg honno, wneud pererindod ar hyd Cymru gan alw yn y ffynhonnau. Pasiodd fy nghartref yn Betws Gwerfyl Goch ar ei ffordd o Ffynnon Sara, Derwen.(SJ 066517)

Y mae rhaglen Y Tŷ Cymreig yn un ddiddorol iawn ac yn ein dwyn yn ôl i edrych a gwerthfawrogi ein hen gartrefi. Tybed a ellid cael rhaglen Ffynhonnau Cymru ? Tybed a ellwch chi- neu ni fel Cymdeithas Ffynhonnau - roi y gwaith yma ar y gweill a chysylltu efo’r bobl sydd mewn awdurdod i ystyried y syniadau yma. Diddorol fyddai cyfri faint o dai a ffermdai o’r enw Bryn Ffynnon, Ffynnon Oer, Ffynnon Wen ac yn y blaen sydd yna yng Nghymru.

Margaret Jean Jones, Henryd, Conwy.

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 24 Haf 2008

cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffc

ANNWYL OLYGYDD... ANNWYL OLYGYDD  

Annwyl Olygydd,

Yr oeddwn wrth fy modd eich bod wedi cynnwys fy llythyr yn Llygad y Ffynnon (Haf 2008) ac yn falch fy mod wedi eich ysgogi i gynnwys dyfyniadau o Coelion Cymru ac o Rhys Lewis. Diolch i chi.

Dyma fwy o wybodaeth am Ffynnon Oer, Llanddona, Ynys Môn.  Mae hen dŷ Ffynnon Oer wedi ei ail wneud yn hynod o gelfydd. Yn yr un modd y mae Tŷ Mawr Llan, Llanddona hefyd  wedi ei ail wneud. Fedra i ddim lleoli Ffynnon Oer ar y map ond y mae ar y llwybr troed rhwng Pentre Llwyni a Chwarel Carreg Onnen, Llanddona - rownd y trwyn o lan Môr Pic. Y mae ’na dŷ arall hynod o ddiddorol ger Ffynnon Oer sef Bod Olau.

Adroddwyd hanes rheibesau Llanddona (witches Dona) gan ein prifathro, R. Lloyd Huws yn yr ysgol yn ystod pedwardegau’r ganrif ddiwethaf. Dywedai mai o Sbaen yr oeddynt wedi dod. Bella Fawr oedd eu harweinydd ac y mae ’na ffermdy ar y ffordd i Biwmares o Landdona o’r enw Bryn Bella. Y mae ’na fwthyn ar y traeth o’r enw Belan Wen- wn i ddim a ydi Bella Fawr i’w chysylltu â’r ffermdy a’r bwthyn.

Y mae ’na ddwy ffynnon ar draeth Llanddona. Un yw Ffynnon Tŷ Mawr Llan, ar y ffordd at y tŷ, ac mae’n cael ei chadw mewn cyflwr arbennig o dda. Y llall yw Ffynnon Pentrans.

Dydw i ddim yn credu fod hon yn cael ei chadw mor dda. Tŷ arall ag enw diddorol yn Llanddona yw Ty’n y Pistyll. Dywedir i Bella Fawr gatrefu yn y Gorslwyd, Llanddona, a byddai yn aflonyddu ar ffermwr Rhosisaf. Dywedir y byddai’n troi yn ysgyfarnog!

Yn gywir,

Margaret Jean Jones, Henryd, Conwy.

(Credwn mai Cyfeirnod Grid Ffynnon Oer yw SH579816 . Gol.)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Annwyl Olygydd,

Tybed a fyddai gan ddarllenwyr Llygad y Ffynnon ddiddordeb yn Ffynnon Aelgerth

Dyma wybodaeth a llun ohoni. Y Cyfeirnod map yw SH 575581.

Naddwyd y ffynnon i fewn i’r graig ar lethrau Cwm Bywynnog ac yng nghysgod Cefn Drum sydd yn arwain o gopa Foel Goch nepell hanner milltir o Lyn Cwm Daethhwch. Llecha’r ffynnon ger y brif lwybr sydd yn arwain o Lanberis trwy Bwlch Masgwrn, i Lyn Cwellyn ger Rhyd Ddu. Nid oes unrhyw hanes na thraddodiad i’r ffynnon ac mae’n eithaf amlwg ei bod yn sicrhau cyflenwad o ddŵr i’r tri bwthyn cyfagos, tyddynnod yr Aelgerth neu y Rali fel y’i gelwir yn lleol. Adfeilion bellach yw Rali Ganol a Rali Uchaf ond, drwy

ryfeddol wyrth, fe saif y brif Rali hyd heddiw er mai tŷ haf ydyw bellach. Symudodd rhan fwyaf y trigolion o’r cwm yn ystod yr Ail Rhyfel Byd pan feddianwyd y dyffryn gan y fyddin ar gyfer ymarferion o bob math. Dyma’r tro olaf i’r ffynnon gael ei defnyddio ar gyfer y bythynnod a pheipen blastig sy’n gwasanaethu yn y Rali heddiw. 

Gosodwyd targedau saethu ychydig lathenni islaw’r ffynnon ac awgrymodd y Prifardd R. Bryn Williams, a oedd yn weinidog ar Gapel Hebron y cwm, yn ei gerdd Cwm Bywynnog, fod rhai o’r tyddynwyr wedi mudo’n ffôl o’r cwm yn y cyfnod hwn. Mynegodd hefyd, yn ei delyneg i Fwlch Masgwrn, ei siom fod y bythynnod yn wag. Ymddangosodd y delyneg yn Y Cymro ym mis Medi 1943.

                                    BWLCH MASGWRN

                                    Gwag dy fythynnod,
                                    Di-fref dy braidd;
                                    Dryllio’r tawelwch
                                    Ni fyn, Ni faidd.

                                    Ni chân dy adar,
                                    Dim ond croesi’n chwim;
                                    A churiad adenydd
                                    Sy’n ddychryn im.

                                    Daw sibrwd y nentydd
                                    O’r creigiau cyd;
                                    Wyt lawn isleisiau
                                    A hiraeth mud.

                                     O na chawn chwerthin
                                    Neu wylo’n drwm;
                                    Ond ofnaf ddeffro
                                    Dy feirwon llwm. 

Cyfeiriad sydd yma at wacter y cwm oherwydd yr ymarfer saethu a oedd yn digwydd yno yn ddyddiol yn ystod yr Ail Rhyfel Byd.

Ken Jones,

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 25 Nadolig 2008

cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffc