PENMYNYDD

FFYNNON REDIFAEL

Ar ymweliad â Phenmynydd yn ystod yr haf cafwyd ar ddeall bod safle’r ffynnon mewn cae bron gyferbyn â’r eglwys. Mae giât mochyn yn arwain o’r ffordd gul i’r cae a elwir Cae Gredifael. Roedd dŵr ffynnon yn sant y cysegrwyd eglwys Penmynydd iddo yn dda iawn at wella defaid ar ddwylo. Rhaid oedd pigo’r ddafad â phin nes iddi waedu ac yna ei golchi yn y ffynnon. Roedd y ffynnon mewn pant ar ganol y cae ac yn ei gwneud hi’n anodd i’r ffermwr aredig. Yn anffodus dinistriwyd y ffynnon tuag ugain mlynedd yn ôl pan aeth y ffermwr â’i aradr drwy’r ffynnon a pheipio’r dŵr allan o’r cae ac i’r ffordd. Roedd safle’r ffynnon wedi ei nodi ar fapiau tan yn gymharol ddiweddar a’r ysgrifen yn dangos yn glir fod hon yn grair hanesyddol. Nid oes sôn amdani yng nghyfrol Comisiwn Henebion y plwyf ac felly nid oes gennym gofnod o’i maint a’i siâp. Cysylltwyd â’r Cyngor Cymuned i weld a oes modd ailgreu’r ffynnon ar gwr y cae lle na fyddai’n gwneud aredig yn anodd ond lle byddai’n hawdd mynd ati heb amharu ar y cnwd yn y cae. Cyngor Sir Ynys Môn sy’n berchen y tir. Ysgrifennwyd atynt hwythau hefyd i geisio sicrhau na fydd yr un ffynnon arall yn cael ei dinistrio ar dir sy’n eiddo i’r Cyngor Sir.

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 7 Nadolig 1999

cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffc

Lluniodd yr Arglwydd Gymru’n wlad fryniog â’i hwyneb tuag awelon Iwerydd, gan ei bendithio â glaw a dyfroedd croywon lawer. Cynysgaeddwyd hi hefyd ag etifeddiaeth Gristnogol helaeth, felly ni ddylid synnu fod ffynhonnau sanctaidd mor amlwg yn y dirwedd ddaearol ac ysbrydol. Hyd yn oed o gyfyngu diffiniad “sanctaidd” i’r rhai y gwyddom y perchid ac y defnyddiwyd hwy yn enw Duw, Ei Fam a’i saint, mae yma sawl can ffynnon o’r fath, gydag ymchwil dyfal yn dwyn rhagor fyth i’r amlwg.¹ Er eu dirmygu gynt yn wrthrychau ofergoeliaeth, maent bellach yn destunau diddordeb cynyddol. Rhaid wrth ddŵr croyw, ond y mae’n drwm ac yn anodd ei gludo. O’r herwydd, rhaid byw o fewn cyrraedd cyfleus i ffynhonnell ddigonol a dibynadwy, nad oes iddi flas neu aroglau annymunol, na thuedd i achosi salwch.

Ers yr unfed ganrif ar bymtheg, collwyd rhagor o ffynhonnau trwy esgeulustod a diystyrwch nag a ddilëwyd gan ddelwddryllwyr. O golli eu harwyddocâd ysbrydol, gadawyd iddynt lenwi â llaid, sychwyd neu llanwyd hwy am ryw reswm neu’i gilydd, dinistriwyd hwy yn enw rhyw welliant honedig, neu fe'u hanghofiwyd hwy. Peidiodd Ffynnon Chad yn Hanmer â llifo wedi gwaith draenio lleol; mae Ffynnon Ddeiniol ym Mangor o dan domen rwbel; adeiladwyd pont am ben Ffynnon Gybi yng Nghlorach, ac nid yw Ffynnon Redifael ym Mhenmynydd ond yn bant budr. Mae’r rhestr yn rhy faith o lawer, ac yn sicr bu i ddylanwad Calfiniaeth greu awyrgylch lle gellid goddef, onid cyfiawnhau’r fath halogi: ond hyd yn oed wedi cilio o’r athrawiaeth honno, mae anwybodaeth a difaterwch yn parhau i fygwth gweddillion ein hetifeddiaeth sanctaidd. Rhaid bod ar wyliadwriaeth barhaus rhag y cynllun lledu ffordd nesaf, neu’r newydd-ddyfodiad a benderfyno mai da fyddai claddu’r hen darddell yn ei ardd â choncrit, er mwyn hwyluso parcio’i gar.

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 30 Haf 2011