TRE-FACH

FFYNNON BECA

(Mae sawl Drefach yn Sir Gaerfyrddin!)

Dyma wybodaeth am FFYNHONNAU SIR GAERFYRDDIN o gyfrol CASGLIAD O LÊN GWERIN SIR GAERFYRDDIN gan y Parch D.G. Williams. Cyhoeddwyd y gwaith am y tro cyntaf yn 1895 gan Gymdeithas yr Eisteddfod Genedlaethol. Cyhoeddwyd copi argraffedig o’r gyfrol yn 1996 gan Gyngor Sir Gaerfyrddin. Gwelir yr wybodaeth ganlynol ar dudalennau 83 i 85. (Cadwyd at y sillafu fel y’i ceir yn y gwreiddiol.)  

Mewn gwaun fechan yn agos i Dre-fach y mae Ffynnon Beca. Bu hon yn enwog iawn gynt. Gwnaeth wyrthiau rhyfedd yn ei dydd. Gwna llawer ddefnydd o’i dŵr o hyd. Yn ystod y blynyddoedd diwethaf hyn y mae aml i gwmni bychan wedi bod ar eu taith drwy’r nos er mwyn yfed o ddwfr Ffynnon Beca cyn dydd. Cyfrifir fod ei dŵr lawer yn gryfach yn y bore cyn codiad haul. Y mae golwg digon gwylaidd arni heddyw. Nid yw ond ffrwd fechan ar waun ag ychydig gerryg o’i chylch. Ymwelais â hi yr haf diweddaf ac yfais o honi. Baich go drwm y cyfrifai fy nghylla i a’m cwmni ei dŵr. Defnyddir dwfr y ffynnon yma fel dwfr cyffredin ar wasanaeth y tŷ gan y trigolion pan y mae yn sych iawn a’r ffynhonnau ereill yn sychu. Cefais ymddiddan maith gan hen wraig hynaf y lle am y ffynnon. Ni chyfrifai hi fod fawr gwahaniaeth rhwng ei dŵr ag eiddo ffynhonnau cyffredin ond meddyliau “pobl dierth” fod y ffynnon yn rhinweddol dros ben, yn neillduol i wella’r “grafel”. Hefyd y mae y dwfr sydd yn aros ychydig droedfeddi nes lawr na llygad y ffynnon yn dda iawn i’r llygaid.

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 18 Haf 2005

cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffc