TREGARTH

O GWMPAS Y FFYNHONNAU

FFYNNON Y WRACH  / PISTYLL YR EURYCH, TREGARTH, ARFON.

Fis Mehefin diwethaf aeth Gwyn Edwards, Llanddeiniolen â ni i ddangos llecyn arbennig i ni ar dir Moelyci ger Tregarth lle mae dŵr yn tarddu o dan hen dderwen ganghennog fawr mewn coedwig a llwybr sy’n arwain trwyddi at waun agored gerllaw nifer o henebion o’r hen amser. Mae awyrgylch arallfydol yn y lle a hawdd gellir dychmygu fod derwyddon wedi bod yma ar un adeg yn addoli’r coed a’r dŵr. Er i ni dynnu lluniau nid oedd digon o olau o dan y coed iddynt ddod allan yn ddigon da i’w cynnwys yn Llygad y Ffynnon. Nid oedd sicrwydd am enw’r tarddiad. Yn Archifdy’r Brifysgol, Bangor gwelwyd mewn un o ddogfennau Stad Penrhyn a’r dyddiad 1768 mai Richard Pennant oedd perchennog Moelyci a Thomas Robert Owen yn denant. Mae’r enwau Cae’r Wrach a Cae Pistyll yr Eurych ar y tir o gwmpas y tarddiad ac anodd oedd bod yn sicr beth oedd enw’r ffynnon. Nid oedd yr awyrgylch wrth y ffynnon yn braf iawn a hawdd gellid fod wedi cysylltu’r lle gyda gwrachyddiaeth a melltith yn y gorffennol pan oedd y werin yn credu’n gryf yn y fath beth. Ond yn ddiweddar cafodd Gwyn gadarnhad mai Pistyll yr Eurych yw’r enw cywir ar y tarddiad.  Rhaid felly bod gof oedd yn gweithio mewn aur wedi defnyddio’r dŵr rhyw dro  yn y gorffennol. O flaen y goeden mae’r dŵr yn codi i ffynnon gyda cherrig mawr cyn goferu i ffynnon ddiweddarach o frics. Mae’r dŵr wedyn yn llifo i gafn llechu cyn goferu i ffos sy’n rhedeg gyfochrog â’r llwybr. Gobaith Gwyn yw glanhau’r ffynnon a thacluso’r amgylchedd o’i chwmpas. Cawn fwy o hanes y fenter yn Llygad y Ffynnon cyn hir, gobeithio.  

 LLYGAD Y FFYNNON Rhif 25 Nadolig 2008

cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccff